سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 26، پاييز و زمستان 1400، ص25-40

محمد قاسمي/ دكتري فلسفه سياسي، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)    ghasemi_m33@yahoo.com
دريافت: 04/12/1399 ـ پذيرش: 01/04/1400

چکيده
پس از پيامبر اکرم(ص) نوعي انحراف براي امت اسلامي پديد آمد که در متون روايي شيعه از آن به «ارتداد جمعي» تعبير شده است. فقيهان و راويان سني با وجود تأييد وقوع ارتداد در امت اسلامي و بيان رواياتي که حاکي از پذيرش چنين واقعه‌‌اي در امت اسلامي است، بيان نکرده‌اند که اين ارتداد ناظر به کدام واقعه بوده و معناي آن چيست؟ ليکن در روايات و متون فقهي شيعه ضمن اينکه تبيين شده که منظور از اين ارتداد، کدام واقعه سياسي در حيات اجتماعي مسلمين بوده، به لحاظ مفهومي نيز از معناي اين نوع ارتداد بحث شده است.
ميان فقيهان شيعه در تفسير مفهومي «ارتداد» اتفاق‌نظر وجود ندارد. تحقيق حاضر به روش تحليلي ـ اجتهادي و با تمرکز بر روايات شيعي در تفسير مفهومي «ارتداد»، چهار نظريه و احتمال را به بحث مي‌گذارد. در نهايت، از ميان احتمالات چهارگانه، اثبات مي‌شود که اولاً، «ارتداد» به‌معناي انحراف و گمراهي، داراي معناي تشکيکي بوده و در اين روايات ناظر به انحراف سياسي امت از اطاعت و پذيرش رهبر منصوب الهي است و اين عدم اطاعت موجب حبط عمل شده، انسان را تا مرز کفر تنزل مي‌دهد. ثانياً، اين روايات بيانگر اهميت نصب الهي در تعيين حاکم سياسي بوده و به دلالت التزامي حاکي از اين مهم هستند که حتي رضايت قريب به اتفاق مردم بر حاکميت غيرمنصوب الهي، مشروعيت سياسي ايجاد نمي‌کند.

کليدواژه‌ها: ارتداد، نصب الهي، اسلام و ايمان، مشروعيت سياسي.