Seyed sajjad / Professor, Department of Politics, Political Systems Research Institute, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran / sajjadizady@yahoo.com
Today, recognizing the right to protest and guaranteeing it is considered one of the components of democracy in a country. The right to protest can play an essential role in the realization of other civil, political, economic and trade rights. Therefore, framing and recognizing the limitations of this right can prevent protest from turning into a form of violence. This research seeks to deal with the rules and criteria of defining and narrowing the objection with the inferential method and the library method of jurisprudence sources. The hypothesis of this research, which our findings confirm, indicates that the Islamic government has identified and guaranteed the right/obligation of citizens to protest against the violations and errors of brokers; At the same time, in some cases where the protests lead to the disruption of the social system, the weakening of the Islamic state, and harm to others, and endanger national security and public interests, the Islamic government can place restrictions on holding demonstrations and protest gatherings in view of such consequences. Therefore, it is necessary for the government to make a distinction between popular protests and the mentioned titles and consider the criteria of each of the mentioned titles and not consider every protest a crime and every protester a criminal.
امروزه شناسایی حق اعتراض و تضمین آن، یکی از مؤلفههای دموکراسی در یک کشور تلقی میشود. حق اعتراض میتواند نقش اساسی در احقاق سایر حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی و صنفی داشته باشد. ازاینرو چهارچوببندی و شناخت محدودیتهای این حق میتواند از تبدیل اعتراض به شکلی از خشونت جلوگیری کند. این پژوهش بر آن است که با شیوة استنباطی و روش کتابخانهای از منابع فقه، به ضوابط و معیارهای تحدید و تضییق اعتراض بپردازد. فرضیة این تحقیق که یافتههای ما آن را تأیید میکند، از این حکایت دارد که حکومت اسلامی حق/تکلیف اعتراض شهروندان را در قبال تخلف و خطای کارگزاران، مورد شناسایی و تضمین قرار داده است؛ درعینحال در پارهای از موارد که اعتراضات، به اختلال نظام اجتماعی، تضعیف دولت اسلامی و اضرار به غیر بینجامد و موجب بهخطر افتادن امنیت ملی و منافع عمومی شود، حکومت اسلامی با توجه به چنین پیامدهایی میتواند محدودیتهایی را برای برگزاری تظاهرات و اجتماعات اعتراضی قرار دهد. ازاینرو لازم است که حکومت بین اعتراضات مردمی و عناوین یادشده تفکیک قائل شود و ضوابط هریک از عناوین مذکور را ملاحظه کند و هر اعتراضی را جرم و هر معترضی را مجرم قلمداد نکند.
داودی، مخلوف، 2016، المعارضه السیاسیه فی الفقه السیاسی الاسلامی و فی النظم الدستوریه المعاصره، رسالۀ مقدّمه لنیل دکتوراه علوم فی العلوم الاسلامیه، جامعه وهران، کلیه العلوم الانسانیۀ و العلوم الاسلامیۀ.
دهخدا، علیاکبر، 1377، لغتنامة دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
قاری سیدفاطمی، سیدمحمد، 1381، «قلمرو حقها در حقوق بشر معاصر، جهان شمولی در قبال مطلقگرایی»، نامة مفید، ش33، ص5-20.
فتحی، محمد و کاظم کوهی اصفهانی، 1397، قانون اساسی جمهوری اسلام ایران، تهران، پژوهشکدۀ شورای نگهبان.
کلینى، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، چ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
گرجی، علیاکبر، 1383، «مبنا و مفهوم حقوق بنیادین»، حقوق اساسی، ش2، ص8-26.
لطفی، عارف و محمد لطفی، 1397، اعتراض سیاسی در حکومت اسلامی از منظر فقه شیعه، اصفهان، کنکاش.
محمدی، عبدالعلی، 1387، «نقدپذیری حکومت و انتقادورزی جامعه در نگرش دینی»، مجلة علوم سیاسی، ش42، ص143-172.
مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی (صدرا)، 1389، فرهنگنامة جنگ نرم.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1387، پرسشها و پاسخها، ولایت فقیه و خبرگان، چ ششم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
معین، محمد، 1371، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیر کبیر.
منتظری نجفآبادى، حسینعلى، 1371، مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمة محمود صلواتى و ابوالفضل شکورى، قم، مؤسسة کیهان.
منتظری نجفآبادى، حسینعلى، 1409ق، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، قم، تفکر.
نائینى، محمدحسین، 1424ق، تنبیه الأمة و تنزیه الملة، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیة قم.
نجفى، محمدحسن، بیتا، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، بیروت ـ لبنان، دار إحیاء التراث العربی.
ورعی، سیدجواد، 1394، بررسی فقهی فرمانبرداری و نافرمانی مدنی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
ورعی، سیدجواد، 1401، درسنامة فقه سیاسی، چ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
هاشمی خاتونآبادی، امید، 1398، شناسایی، تضمین و محدودیتهای حق بر اعتراض در نظام بینالمللی حقوق بشر و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدة حقوق.
, Seyed sajjad, Roozbehani, Roohollah.(2024) The Criteria of Protest in the Islamic System. Ma`rifat-e Siasi, 15(2), 37-52 https://doi.org/10.22034/siyasi.2024.5000912