معرفت سیاسی

 
طرح مسئله
در نظام بین‌الملل، کشورها از لحاظ امکانات و توانایی‌های مادی و معنوی در یک سطح قرار ندارند. به همین دلیل، منافع دولت‌ها گاهی با یکدیگر متفاوت است. این امر به بروز درگیری بین آنها می‌انجامد. تأمین بالاترین حد امنیت ملی، یکی از نگرانی‌های عمده دولت‌ها و یکی از پایه‌های سیاست خارجی آنها در گذشته و حال تلقی می‌شود(ماندل، 1379، ص 11). در قرون گذشته، برخی کشورها، برای مصون ماندن از گزند بیگانگان و حفظ امنیت جوامع خویش، راه انزواطلبی در پیش می‌گرفتند. امروزه روش‌های قدیمی کنار گذاشته شده، جای آنها را سیاست‌های دیگری گرفته است. استفاده از سیستم بازدارندگی، امنیت دسته جمعی، ایجاد نهادهای فراملی و همگرایی، خلع سلاح، کنترل تسلیحات و بهره‌گیری از دیپلماسی و اتخاذ راهبردهای مطلوب در سیاست خارجی(همان)، از جمله نمودهای مشهور این فرايند جدید است. در این خصوص، مقام معظم رهبری، با دوراندیشی و حساسیت براي پیشرفت به سمت آرمان‌های انقلاب، اساس کار را در ساخت درونی قدرت(حسيني خامنه‌اي، 30 تير 1392) و بر تقویت جدی و استحکام ساخت درونی نظام جمهوری اسلامی(حسيني خامنه‌اي، 12 مرداد 1392) تأکید نمودند. همچنین، اثرگذاری این استحکام را در اوضاع منطقه و جهان یادآور شده‌اند(حسيني خامنه‌اي، 20 شهريور 1392). ایشان عامل حفظ‌کننده کشور را در مقابل هر افزون‌طلبی، انحصارطلبی، تجاوز، ماجراجویی و بحران‌سازی، استحکام ساخت داخلی نظام عنوان نموده‌اند(حسيني خامنه‌اي، 30 تير 1392).
بر این‌اساس، تلاش مستمر برای استحکام ساخت درونی نظام و گسترش دامنه استحکام آن، یکی از مهم‌ترین اولویت‌های کشور ما هم در عرصه داخلی و هم در عرصه روابط بین‌الملل به‌شمار می‌رود. تأمل و تدقیق در بیانات مقام معظم رهبری، حاکی از این حقیقت اساسی است که نگاه به بیرون و رویکرد مبتنی بر محیط، پاسخگوی مشکلات گوناگون کشور نیست. تنها علاج این موضوع، تکیه به پارادایم مبتنی بر منابع و ظرفیت‌های داخلی می‌باشد. حال سؤال اصلی این است که ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های استحکام ساخت درونی نظام، با توجه به پارادایم مبتنی بر منابع کدامند؟
ادبیات تحقیق
رویکرد مبتنی بر منابع
رویکرد مبتنی بر منابع(Resource-based view) به طور قابل ملاحظه‌ای، به منابع اصلی رقابتی همچون توسعه منابع و قابلیت‌ها در بخش‌های مختلف کشور می‌پردازد. این رویکرد، تبیین عملکرد عالی را به سمت موقعیت رقابتی سوق داده، و بر مشخصه‌های داخلی کشور، به ویژه منابع استراتژیک آن متمرکز است. اساس مدل مبتنی بر منابع در شکل 1 آمده است. بر طبق این مدل، برتری رقابتی زمانی ایجاد می‌شود که منابع و قابلیت‌هایی که انحصاراً در اختیار کشور قرار دارند، صرف ایجاد شایستگی‌های منحصر به فرد شوند. علاوه بر اين، بايد برتری حاصله را در شرايطی حفظ کرد که امکان جایگزینی و تقلید توانمندی، توسط سایر رقبای کشور وجود نداشته باشد. همچنین، منافع حاصل از این برتری در درون کشور کسب شده، توسط عوامل خارجی تخصیص نیافته باشد(هکس و مجلوف، 1393، ص 12).

شکل 1. دیدگاه مبتنی بر منابع
چهار مفروض اصلی دیدگاه مبتنی بر منابع برای کسب برتری رقابتی عبارتند از:
الف. شایستگی‌های منحصر به فرد
منابع و قابلیت‌ها، سرچشمة شایستگی‌های منحصر به فرد کشور هستند. منابع می‌توانند به صورت منابع ملموس، نظیر منابع مالی و دارایی‌های فیزیکی و یا به صورت منابع غیرملموس، نظیر شهرت، ابتکار در محصولات و خدمات و استفاده از فناوری باشند. منابع از طریق روش‌های مورد عمل کشور، به قابلیت‌ها تبدیل می‌شوند. اغلب منابع و قابلیت‌ها، نتیجة سرمایه‌گذاری در عوامل پایدار، تخصصی و غیرقابل داد و ستد هستند. این همان چیزی است که گماوت(Ghemawat) آن را «تعهد» نامیده است. از نظر وی، تعهد هم در عملکرد سازمانی است و هم موجب سودآوری مورد نظر در بخش‌هایی خواهد شد  که در صنعت مورد نظر رقابت می‌کنند. تعهد، منجر به اتخاذ تصمیم‌های مهم، دارای پشتوانه سرمایه‌گذاری شده و استراتژی‌ها را به صورت الگوهای پایدار تصمیم‌گیری شکل می‌دهد. این الگوها، به صورت گسسته بوده‌اند و تعهد، نتیجه حاصل از استقرار مجدد استراتژی در کشور را تغییر می‌دهد.
ب. قابلیت پایداری
وجود شرایط منحصر به فرد بودن در یک استراتژی، برای پایدار کردن برتری رقابتی ضروری است. از رویکرد مبتنی بر منابع، منابع کشور باید دارای ویژگی‌های باشند که بتوانند به صورت بالقوه، برتری رقابتی پایدار را حفظ کنند. این ویژگی‌ها عبارتند از: با ارزش، کمیاب، غیرقابل تقلید و جایگزین.
ج. قابلیت حفظ (نگهداری)
اگر استراتژی منحصر به فرد و پایدار باشد، می‌تواند ايجاد كننده ارزش اقتصادی نیز باشد. قابلیت حفظ، به این سؤال پاسخ می‌دهد که چه کسی از حاصل کار بهره‌مند خواهد شد. گاهی به دلیل وجود شکاف بین مالکیت و کنترل، مالکان واقعی نمی‌توانند از مجموع ارزش تولید شده بهره‌مند شوند. ممکن است، کنترل عوامل مکمل و تخصصی توسط اشخاصی غیر از مالکان، صورت گیرد. در نتیجه، موجب خروج نقدینگی از کسب و کار شود.
د. فرصت‌شناسی و وقت‌شناسی
یکی دیگر از شرایط ضروری برای کسب برتری رقابتی، وجود منابع مالی می‌باشد. هزینه‌هایی که صرف کسب منابع می‌شوند، باید کمتر از ارزش تولید شده توسط آن منابع باشند. به عبارت دیگر، هزینه مستتر در اجرای استراتژی، نباید بر ارزش تولید شده در آن واحد، فزونی داشته باشد. لازمة تأمین برتری رقابتی، ایجاد شرایط مناسب در زمان و فرصت مناسب است.
با توجه به ديدگاه مبتني بر منابع، مقام معظم رهبری تأکید دارند که مجموعه منابع خاص کشور، تعيين‌کننده عملکرد بالای کشور هست. منابع استراتژيک کشور، مانند منابع فيزيکي، سرمایه‌های انساني و منابع سازماني، مانند توانمندي‌ها، فرايندهاي سازماني، دانش اطلاعاتي و...، که ارزشمند و کمياب بوده و جايگزيني و تقليد آن هزينه‌زا می‌باشند، برای حل مشکلات و پیشرفت کشور ضروری هستند. منتها چالش مديران کشور، در شناسايي و مديريت اين منابع است.
ساخت دروني قدرت
ساخت دروني قدرت، متشکل از اجزا و واحدهاي به هم پيوسته‌اي است که برايند افزايش توان هريك از اين واحدها، مي‌تواند منجر به تقويت مقوله «اقتدار ملي» در يک کشور گردد. اجزاي ساخت دروني قدرت، هم در حوزه‌هاي نرم‌افزاري و هم در حوزه‌هاي سخت‌افزاري، با تکيه بر ظرفيت‌هاي بومي و توانمندي‌هاي داخلي قابل تعريف هستند. اين رويکرد، به مقوله اقتدار ملي در برابر نظريات «وابستگي» و «وابستگي متقابل» قرار دارد. اگر چه به ظاهر تابعي از درون‌گرايي است، اما در پي ايجاد موازنه براي تعاملات استراتژيک براي گريز از رويکردهايي است که تغلب قهريه را ترجيح مي‌دهند.
اهمیت تقویت ساخت درونى نظام و اساس کار بودن این مسئله و تقویت درونى کشور، با اندیشة کامل، نگاه عاقلانه و خردمندانه به طور مكرر در بیانات مقام معظم رهبری مطرح شده است. استحکام درونى، مطابق نظر معظم‌له، آن چیزى است که جوامع را در راه‌هاى مطلوب خودشان قادر می‌سازد و قدرت برخورد با چالش‌ها را به جوامع می‌دهد. مطابق نظر مقام معظم رهبری، وزن و اعتبار کشورها، دولت‌ها و ملّت‌ها، وابسته به میزان بهره‌برداري از منابع درونی و اتکا به استعداد درونى خویش می‌باشد(حسيني خامنه‌اي، 17 مهر 1392).
عناصر استحکام ساخت درونی کشور، به دو بخش عناصر «همیشگى» و «فصلى» تقسیم می‌شود. عزم راسخ مردم و مسئولان و حفظ تصمیم در مواجهة با مشکلات و حرکت به سمت آرمان‌ها، در زمرة عناصر همیشگی ساخت درونی کشور بوده، تکیه بر روی مسئلة اقتصاد و مسئلة پیشرفت علمی کشور از عناصر فصلی محسوب می‌شوند(حسيني خامنه‌اي، 30 تير 1392). موضوع بعدی برای ساخت اقتدار درونى ملّت، به‌کار گرفتن عقل و معنویّت و توکّل و حرکت و عمل است(حسيني خامنه‌اي، 20 شهريور 1392).
تکیة بر علم و دانش خود، اساس بودن تولید داخلی، نگاه خوش‌بینانه به استعداد بومى کشور، تکیه بر استعدادهاى درونى، ابتکار نیروى انسانى در راستای دیدگاه مبنی بر منابع مطرح بوده، اساس استحکام ساخت درونی نظام می‌باشند(حسيني خامنه‌اي، 26 شهريور 1392) و نتیجة این استحکام نیز، حفظ کشور در برابر هرگونه افزون‌طلبى، انحصارطلبى، تجاوز، ماجراجویى و بحران است(حسيني خامنه‌اي، 22 ارديبهشت 1382).
ادبیات و عملکرد امام خمینی، دربارة استحکام ساخت درونی قابل توجه است. ملاحظه ادبیات انقلابى حضرت امام، نشان می‌دهد که تکیة اصلى ایشان بر روى ساخت درونى ملت است؛ احیاى روح عزت، نه با تفاخر، نه با غرور، نه با به‌خودبستن، بلکه با استحکام ساخت درونى همیشه مد نظر ایشان بوده است. مطابق دیدگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی، عزت به‌معناى ساخت مستحکم درونى یک فرد یا یک جامعه است که او را در مقابلة با دشمن، در مقابلة با موانع، داراى اقتدار می‌کند و بر چالش‌ها غلبه می‌بخشد‌(حسيني خامنه‌اي، 14 خرداد 1391).
موضوع بسیار مهم دیگر در استحکام درونی نظام جمهوری اسلامی، مسئله اقتصاد است. با عنایت به دیدگاه مبتنی بر منابع، اتکا بر تولید داخلی، استحکام بنیة درونیِ اقتصاد و فعّال کردن ظرفیّت‌های درونی کشور، در نسخه اقتصاد مقاومتی دیده شده‌ است(حسيني خامنه‌اي، 16 تير 1393). ساخت داخلیِ قدرت در کشور، بخصوص در زمینة اقتصادی، ساخت مستحکم اقتصادی کشور مذاکره از موضع نیاز را به مذاکره از موضوع قدرت مبدل می‌سازد(حسيني خامنه‌اي، 9 ارديبهشت 1394).
جامعة مستحکم، جامعه‌ای است که در قالب شخصیت حضرت امام تبلور یابد. اگر جامعة ایران، با شاخصه‌ عقلانیت و اعتماد، به مظهری از ایمان و تعبد و انقلابی‌گری رسید، این جامعه، می‌تواند براساس استحکام قدرت درونی پیش برود.
عناصر مفهومی ساخت درونی نظام
ساخت درونی نظام جمهوری اسلامی ایران، نیازمند ساختار و محتوای متعددی است. با عنایت به آیات و روایات و بیانات مقام معظم رهبری، ساختار و شاخص‌هایی که در این خصوص تعیین‌کننده و تأثیرگذار هستند، به این شرح می‌باشند: برای استحکام ساخت درونی نظام جمهوری اسلامی، نظام فلسفی حاکم بر آن، باید مبتنی بر دین، نظام حقوقی آن بر مبنای آموزه‌های دین و نظام حقوقی و کارکردی آن، باید هماهنگ با دین و آموزه‌هاي ديني باشد. جامعه‌ای که نظام آرمانی و اهداف آن مبتنی بر دین شد، باید به لحاظ ساختاری رشید بوده، فضای گفتمانی و فرهنگی حاکم بر آن، توحیدی باشد؛ برای ساير جوامع و ملت‌ها، الگو بوده و با رقبای غیرمعاند خود تعامل سازنده و اثرگذار، با محوریت اشتراکات برای تداوم استحکام ساخت درونی نظام، نوع روابط و شیوة رهبری و مدیریت عمومی، بر پایه ولایت لازم و ضروری است. اين امر، نیازمند برخورداری از استقلال، خودکفایی و خوداتکایی در همه ابعاد است. غایت چنین جامعه‌ای، تأمین آخرت در بستر دنیا است و عملکرد آحاد جامعه، باید بر پایه علم، ایمان، صداقت، بردباری و تلاش، خلوص نیت، حق‌طلبی و اصلاح‌گری تعریف گردد. در ادامه، مدل خرد استحکام ساخت درونی نظام، به شکل زیر نشان داده می‌شود:

شکل2. شاخص‌های اثرگذار بر ساخت درونی نظام
با توجه به ماهیت چندوجهی مفهوم «ساخت درونی نظام»، شناخت و ترکیب عناصر تشکیل‌دهنده آن، ضروری است. حوزه‌های نظامی، اقتصادی منابع / محیطی و سیاسی / فرهنگی، ابعاد اصلی و مختلف ساخت درونی نظام را نمایان می‌سازد. شکل، نوعی نمایش اولیه از ارتباط بین این اجزاء است و نشان می‌دهد که چگونه آنها به ترتیب دامنه، اعتبار و جهت تحلیل و سیاست ساخت درونی نظام را تعیین می‌کنند. این شکل، یک دیدگاه کلی دربارة عناصر ساخت درونی نظام را ارائه می‌کند و تأکید می‌كند که چگونه هريک از آنها، برای برخورد با چارچوب جدید قدرت در منطقه غرب آسیا و جهان، متحول شده‌اند.

شکل 3. عناصر مفهومی ساخت درونی نظام
عناصر یا عوامل قدرت
همان‌گونه که نمودار نشان می‌دهد، در مرکز هسته اصلی ساخت درونی نظام، عوامل قدرت مربوط به توانایی، تهدید و اتحاد قرار دارد. البته مفهوم کلی «قدرت»، دارای جنبه‌های زیادی است که شامل توان غلبه بر موانع، رفتن به راه و روش خود و پیروزی در کشمکش است. قابلیت یا توانایی، که تقویت‌کننده ضروری ساخت درونی نظام است، شامل میزان ظرفیت داخلی یک کشور براي کسب اهداف ساخت درونی نظام، یا همان آرمان‌های انقلاب می‌شود. تهدید، که یک فشار منفی خارجی/ داخلی، در خصوص ساخت درونی نظام است، برای ایجاد اختلال در توانایی کشور، برای کسب اهداف ساخت درونی نظام می‌باشد. اتحاد، که یک فرصت و امکان خارجی مثبت برای ساخت درونی نظام است، شامل حمایت خارجی است تا چه حدی می‌تواند قابلیت تأمین اهداف ساخت درونی را افزایش دهد. بنابراین، قدرت به‌طورکلی پایه راهبرد کلان «ساخت درونی نظام» را از لحاظ دامنه و گستردگی تعیین مي‌كند. روتگب(Rothgeb) اشاره می‌كند که در دوران بعد از جنگ سرد و افزایش روزافزون وابستگی متقابل، تحلیل قدرت، مهمتر از گذشته است. چون تماس بین بازیگران و برخورد اجتناب‌ناپذیر منافع آنها، افزایش یافته است. این خود میل به اعمال نفوذ بر رفتار دیگران براي حفظ منافع خودی را تقویت می‌کند(روتگب، 1993، ص 193). با این حال، به نظر می‌رسد عناصر قدرت در واکنش به تحولات پس از جنگ سرد، از لحاظ ساخت درونی نظام، کمترین تغییر را پذیرفته است.
با عطف توجه به مفهوم قابلیت داخلی، می‌توان گفت: عصر حاضر شاهد کاهش بیشتر اهمیت عناصر محسوس قدرت مثل وسعت جغرافیایی و سطح جمعیت کشور و در عین حال، از افزایش اهمیت عناصر غیرمحسوس قدرت مثل کیفیت رهبری و دیپلماسی است(راست و استار، 1992، ص 136ـ151). در نتیجه، برای ملت‌ها، ارزیابی منظم کلی قابلیت خود و نیز مقایسه قابلیت‌های خود با ساير ملت‌ها و درک موقعیت خود، در سلسله‌مراتب قدرت در جهان مشکل‌تر شده است. در بین قابلیت‌های محسوس، به نظر می‌رسد قدرت نظامی تا حدودی، جای خود را به قدرت اقتصادی و قابلیت دسترسی به منابع طبیعی می‌دهد. در حوزه قدرت نظامی، اخیراً ثابت شده است که عناصر غیرمحسوس، مثل آموزش و توانایی فرماندهی و کنترل، حداقل به اندازه عوامل محسوسی چون میزان نیرو و پیچیدگی تسلیحات مهم است. 
استحکام بُعد نظامی و دفاعی کشور
وجود نیروهای مسلح در همه نظام‌های سیاسی دنيا، از گذشته تاکنون، از اهمیت و ضرورت فراوانی برخوردار بوده است. امروزه، اندیشمندان و نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل، جملگی بر این نظرند که برخورداری هر نظام و حاکمیتی از آمادگی نظامی، که در سایة وجود یک سازمان نظامی توانمند حاصل می‌شود، از عناصر کلیدی «قدرت ملی» آن کشور و نظام است(فرازی، 1384 ص 141).
بارزترین و دقیق‌ترین عناصر تعیین‌کننده و با اهمیت در قدرت ملی یک کشور، عناصر نظامی می‌باشند. همة ابعاد قدرت هر واحد سیاسی، در نهایت به دو بُعد سیاسی و نظامی قدرت برمی‌گردند. ارزیابی و بررسی صحیح عناصر نظامی و دفاعی، از اموری است که در تعیین استحکام درونی قدرت نظام جمهوری اسلامی، نقش تعیین‌کننده دارد. بدين‌وسیله، میزان تأثیر آنها بر سایر ابعاد قدرت ملی و تاثیرپذیری آنها و نیز قدرت سایر واحدهای سیاسی مشخص گردد. طبق فرمایش مقام معظم رهبری، در نظام جمهوری اسلامی، وظیفة اصلی نیروهای مسلح، دفاع از مرزهای امنیت ملی است. بنابراین، باید توان عملیاتی و نظامی و انگیزه‌های معنوی این نیروها همواره تقویت شود.
با بررسی مجموعه بیانات حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری و با ملاحظه مجموعه نظریات موجود، برای اینکه بُعد نظامی و دفاعی بتواند در جهت استحکام و تقویت قدرت درونی نظام، نقش اصلی خود را ایفا كند، بخش دفاعی و نظامی کشور باید داراي مؤلفه‌های ذيل باشد:

شکل 4. مؤلفه‌های استحکام‌بخش قدرت نظامی و درونی نظام جمهوری اسلامی
استحکام بعد اقتصادی کشور
استحکام درونی نظام، در هر زمینه‌ای تعیین‌کننده است. بنابراین، حوزة اقتصاد یکی از حوزه‌های بسیار ضروری به‌شمار می‌آید. با توجه به محتوای سند چشم‌انداز کشور، در سال ۱۴۰۴، ایران باید رتبه اول منطقه به لحاظ اقتصاد و علمی و فناوری باشد. تضعیف اقتصاد ایران، به‌عنوان هدف کشورهای غربی براي دستیابی به اهداف تعیین شده آنها مشکل‌آفرین می‌شود. همچنین، قطع وابستگی از بیگانگان در جنبه‌های مختلف، بخصوص در بُعد اقتصادی، از مواردی است که امام خمینی و مقام معظم رهبری، در بیانات و نوشته‌های خود، آن را از مردم و مسئولان انتظار داشته، و همواره بر آن تأکید كرده‌اند.
اسلام و استکبار، دو مقوله ضدّ هم هستند و امکان سازش میان آنها وجود ندارد. ازاین‌رو، ملتی که اسلام و طریق مبارزه با استکبار را برگزیده است، چاره‌ای ندارد، جز اینکه برای تأمین زندگی سرفرازانه خود و رهایی از زیر فشار دشمنان، به سمت خودکفایی و استقلال حرکت کند. یکی از رموز تأکید حضرت امام به خودکفایی و استقلال نیز همین امر است.
آنچه در بیان امام خمینی، خودکفایی و استقلال اقتصادی نامیده شده است، در زبان رهبر معظم انقلاب اسلامی، به «اقتصاد مقاومتی» نامبردار است. مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی، به‌عنوان بسته استحکام‌بخش بُعد اقتصادی ایران در شکل ذيل نشان داده شده است:

شکل 5. مؤلفه‌های استحکام‌بخش قدرت اقتصادی نظام جمهوری اسلامی
استحکام بعد فرهنگی ـ اجتماعی کشور
در زمان‌های سخت و دشوار، مفهومِ بخشی از اجتماع بودن و اهمیت آن بهتر درک می‌شود؛ عضوی از گروه اجتماعی شما، در زمان مشکلات به کمک شما می‌شتابد. جامعه می‌تواند شما را از لحاظ جسمانی، عاطفی، مالی یا پزشکی حمایت کند. هویت یک جامعه را روابط اجتماعی درونی آن شکل می‌دهند. شبکة روابط اجتماعی را می‌توان بسان ساختار و نقشه روابط بین افراد تعریف کرد. روابط بین افراد، مبنای تعامل اجتماعی در یک جامعه است. افراد متعلق به قومیت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون، در قالب جامعه با هم یکی می‌شوند. تعاملات بین این گروه‌ها، وابستگی‌های اجتماعی قوی‌ای به‌وجود می‌آورد که منجر به همزیستی طولانی‌مدت بین آنها می‌شود. یکی از راه‌های نابودی یک کشور یا نظام، هجمه فرهنگی و شکستن وحدت همگانی است؛ فرهنگ تعیین‌کننده چگونگی تفکر و احساس اعضای جامعه و راهنمای اعمال انسان‌ها و معرف جهان‌بینی‌های آنان در زندگی است. اهمیت فرهنگ در تحقق و تداوم انقلاب اسلامی و جایگاه رفیع آن نزد رهبران، از نکاتی است که بر هیچ‏کس پوشیده نیست. به‌طوریکه حضرت امام، انقلاب اسلامی را یک انقلاب فرهنگی معرفی کرده، مقام معظم رهبری مسئله فرهنگ را یک مسئله حیاتی برای کشور دانسته، و بر مدیریت فرهنگی و مهندسی فرهنگ و پرداختن جدی به مقوله فرهنگ، به‌عنوان اولویت اول کشور تأکید کرده‌اند. برای استحکام فرهنگی کشور، وجود عناصر و مؤلفه‌هایی ضرورت دارد که در شکل 6 به آنها پرداخته شده است:

شکل 6. مؤلفه‌های استحکام‌بخش قدرت فرهنگی ـ اجتماعی نظام جمهوری اسلامی
استحکام بُعد سیاسی کشور
فرهنگ سیاسی باورها، اندیشه و عقاید مربوط به سیاست، قدرت و رهبری جامعه است. فرهنگ سیاسی و افکار عمومی، هر دو با تمایلات سیاسی در جامعه ارتباط دارند. هر دو بر رفتارها و عکس‌العمل شهروندان تأثیر می‌گذارند. فرهنگ سیاسی در واقع توزیع خاصی از ایستارها، ارزش‌‌ها، احساسات، اطلاعات و مهارت‌های سیاسی است که هم بر رفتار شهروندان و هم رهبران و حاکمان تأثیر می‌گذارد(آلموند و دیگران، 1371، ص 71).
فرهنگ سیاسی، ارزش‌های سیاسی یک جامعه را تعیین می‌کند، مبانی مشروعیت نظام سیاسی را روشن می‌کند، در سطح و نوع تقاضاهای سیاسی افراد و گروه‌های یک جامعه مؤثر است، ممکن است افراد جامعه را مشارکت‌جو، فعّال یا منفعل، پیرو، اقتدارگرا، دموکرات، مستبد، قومیت‌گرا، وفاق‌گرا و یا منازعه‌گرا بار آورد(مظفری، 1385، ص 69).
در بُعد مسائل سیاسی کشور، موضوعات مختلفی مطرح هستند. معمولاً این موضوعات در دو سطح داخلی و خارجی مطرح می‌شوند. از جمله موضوعاتی که در هر دو سطح قابل طرح هست، مسئلة مرزبندی سیاسی است که در دو مؤلفه خطر نفوذ و تشویش افکار عمومی، می‌تواند مورد بحث قرار گیرد. مسئله هویت اسلامی، که در قالب شاخص‌هایی مانند عدالت‏طلبی، ساده‏زیستی مسئولان، کار و تلاش مخلصانه، طلب و پویايی علمی بی‏وقفه، ایستادگی قاطع در مقابل طمع‏ورزی و سلطه بیگانگان، دفاع از حقوق ملی، از حقوق ملت و مسئله ضرورت و اهمیت وحدت و همدلی گروه‌ها و جناح‌های سیاسی، از جمله مباحث مطرح در بُعد سیاست داخلی کشور هستند که ارتباط مستقیمی با استحکام درونی نظام دارند. در بُعد سیاست خارجه عزت، حکمت و مصلحت، سه اصل محوری است که رهبر معظم انقلاب، در سال‌‌های گذشته، به‌عنوان پایه‌های سیاست ‌خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده‌اند.

شکل 7. مؤلفه‌های استحکام‌بخش قدرت سیاسی نظام جمهوری اسلامی
استحکام بُعد علمی و فناوری کشور
در جهان امروز، پيشرفت و توسعه كشورها بر مبناي علم و دانش استوار است. پژوهش و توليد علم و فناوري، از مهم‌ترين عناصر رشد و توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، صنعتي و سياسي كشور به حساب مي‌آيد. علم و تکنولوژی در دنیای امروز، اصلی‌ترین سلاح کشورها در دنیای رقابتی کنونی محسوب مي‌شود که روز به روز بر اهمیتشان افزوده می‌شود.
با توجه به اهميت و نقش علم و فناوري در پيشرفت کشور، مقام معظم رهبري، همواره در سخنراني‌‌هاي خود طي بيش از يک دهه گذشته، بر نقش محوري علم و فناوري و ضرورت برنامه‌‌ريزي براي توسعه آنها تأکيد کرده، علاج دردها و مشکلات کشور را در پیشرفت علمی دانسته‌اند. 
از دیـدگـاه جـامـعـه‌شـنـاختي در عـصر جدید، دانش و فناوری، به‌عنوان پدیده اجتماعی و فرهنگی، که از شرایط محیطی متأثر است و به نوبه خود، بر آنها تأثیر می‌گذارد، مـهـم‌تـریـن مـؤلفـه قـدرت جـوامع در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود. ازاین‌رو، با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران، بر اساس چشم‌انداز بیست ساله خود، بايد به قدرت اول منطقه تبدیل شود(محمدی الموتی، 1387، ص 9)، رابطه علم و فناوری با استحکام و اقتدار نظام، یک رابطه معنادار و قابل توجه می‌باشد. مؤلفه‌های زیر از مجموعه بیانات رهبران انقلاب، به‌عنوان مؤلفه‌های تقویت اقتدار و استحکام‌بخش قدرت علمی و فناورانه کشور، احصا و شناسایی شده‌اند:

شکل 8. مؤلفه‌های استحکام‌بخش قدرت علمی و فنآوری نظام جمهوری اسلامی
مدل مفهومی تحقیق
استحکام ساخت درونی، یکی از ضرورت‌های راهبردی است که مقام معظم رهبری، همواره بر آن تأکید داشته، و آن را در قالب رهیافت بهینه‌‌سازی ساختار مورد اشاره قرار دادند. به‌ عبارت دیگر، استحکام ساخت درونی، به معنای این است که حوزه‌‌های راهبردی بتوانند در سه فضای اجتماعی، سیاسی و نظامی، در یک کلیت قرار گیرند. همچنین، هم‌ راستایی استحکام ساخت درونی با سه مؤلفة علم، تکنولوژی و قدرت، یک ضرورت  تلقی می‌شود. برای ساخت مدل مفهومی تحقیق، از نظریات زیر استفاده شده است:
بیانات حضرت امام خامنه‌ای در موضوع استحکام ساخت درونی نظام، حوزه‌های مربوط به اقتصاد، سیاست، اجتماع، فرهنگ و علم کاملاً در این خصوص معرفی شده‌اند. برای تجزیه‌وتحلیل ارزش قدرت، می‌توان به پنج بُعد سیاسی، فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی، فناوری و نظامی توجه کرد. هر یک از این ابعاد، دارای مشخصاتی است که آن را از ساير ابعاد متمایز می‌كند و وجود شاخص‌ها در هر بُعد، هویت آن حوزه را تشکیل می‌دهد(بازن و همكاران، 1998، ص 46).
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بین وابستگی متقابل، قدرت اقتصادی و وقوع و یا حل و فصل مناقشات بین‌المللی، رابطه وجود دارد. وابستگی متقابل از یک سو، عامل ظهور و مقوم مؤلفه‌های ایجادکننده قدرت اقتصادی است و از سوي دیگر، یک ابزار در خدمت دارندگان این قدرت قرار دارد(خادمی، 1390، ص 141).
جدول 1. ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های ساخت درونی قدرت نظام
ابعاد    مؤلفه‌ها    شاخص‌ها
    فرهنگی و اجتماعی    ساخت هویت دینی و ایرانی
        روحیه و اعتماد به ‌نفس ملی
        اعتقاد و باور دینی
        بهره‌مندی از نظام عقیدتی ولایت‌مدار
        روحیة شهادت‌طلبی
        باور به آخرت و معاد 
        نظام آموزشی و تربیتی فراگیر و پویا و ارزش‌مدار
        دانش بومی و درون‌زای نظام علمی کشور
        سانه‌های فراگیر و مؤثر و مقبول
        حس رضایت‌مندی اجتماعی
        جمعیت زیاد 
    سیاسی    ساخت حکومت مردم‌سالاری دینی
        مشارکت سیاسی مردم 
        مشروعیت حقانیت‌محور نظام 
        دیپلماسی فعال و روابط خوب جهانی
        ثبات سیاسی
        انسجام ملی و همبستگی یکایک جامعه
        جمعیت فعال 
    اقتصادی    عدالت توزیعی
        نیروی انسانی زیاد و متخصص
        
        استقلال در منابع اولیه
        منابع مالی متنوع 
         اهداف مشخص و مدون 
        موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیکی ویژه
        وسعت سرزمینی 
    مدیریتی    هم‌سنخی اجتماعی مسئولان و مردم 
        کارآمدی دولت
        مبارزه با فساد، فقر و تبعیض(سلامت نظام اداری)
    نظامی - دفاعی    خوداتکایی
        توان بازدارندگی
        انسجام اجتماعي
        همگرایی با محیط بیرونی
        نقش‌یابی
        ابله با تهدیدات نامتقارن
        ارتقای تکنولوژی دفاعی
بنابراین، با توجه به نظریات اشاره شده، می‌توان پنج حوزه اقتصادی، سیستم‌های اجتماعی، سیاسی، نظامی و دفاعی و تکنولوژی را به‌عنوان ابعاد و حوزه‌های اصلی استحکام ساخت درونی نظام انتخاب کرد.
استحکام ساخت درونی نظام

شکل 9. مدل مفهومی تحقیق
روش‌شناسی تحقیق
جامعة آماري اين پژوهش، شامل 13 نفر از خبرگان و كارشناسان مي‌باشد كه با استفاده از روش دلفي فازي، ديدگاه‌هاي آنان استخراج گرديده، مورد پالايش قرار گرفته است. براي استخراج شاخص‌ها و تدوين مدل مفهومي، علاوه بر استفاده از ادبيات تحقيق، از تكنيك دلفي فازي با طي مراحل زير استفاده شده است:
پرسش‌نامه اين پژوهش با هدف كسب نظر خبرگان، راجع به ميزان موافقت آنان با مؤلفه‌ها و معيارهاي مدل طراحي شده است. ازاين‌رو، خبرگان از طريق متغيرهاي كلامي نظير خيلي‌كم، كم، متوسط، زياد و خيلي زياد، ميزان موافقت خود را ابراز نموده‌اند. ازآنجايي‌كه خصوصيات متفاوت افراد، بر تعابير ذهني آنها نسبت به متغيرهاي كيفي مؤثر است، لذا با تعريف دامنه متغيرهاي كيفي، خبرگان با ذهنيت يكسان به سؤال‌ها پاسخ دادند(عارف‌نژاد، 1396، ص 161). اين متغيرها، با توجه به جدول 2 به شكل اعداد فازي، مثلثي تعريف شده‌اند:
جدول 2. اعداد فازی مثلثی متغیرهای کلامی
متغیرهای کلامی    عدد فازی مثلثی    عدد فازی قطعی شده
خیلی زیاد    (1و 25/0 و 0)    (9375/0)
زیاد    (15/0 و 15/0 و 75/0)    (75/0)
متوسط    (25/0 و 25/0 و 5/0)    (5/0)
کم    (15/0 و 15/0 و 25/0)    (25/0)
خیلی کم    (15/0 و 0 و 0)    (0625/0)
در جدول فوق، اعداد فازي قطعي شده، با استفاده از فرمول مينكووسكي محاسبه می‌شود(فروزنده دهکردی، 1390، ص 22).
فرمول (1): فرمول مینکووسکی:   4x= m +(b-a)/
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
نظرسنجي مرحله نخست
در اين مرحله، مدل مفهومي ارائه شده، همراه با شرح مؤلفه‌ها، معيارها و زيرمعيارها به اعضاي گروه خبره ارسال گرديد و ميزان موافقت آنان با هريك از مؤلفه‌هاي اخذ شده، نقطه‌نظرات پيشنهادي و اصلاحي آنان جمع‌بندي شده است. با توجه به گزينه‌هاي پيشنهادي و متغيرهاي زباني تعريف شده در پرسش‌نامه، نتايج حاصل از بررسي پاسخ‌هاي ارائه شده در جدول جدول 3 ارائه گرديده است:
فرمول (2):  , i = 1,2,3,…,n(A_i=(〖 a_1〗^((i) ) 〖,a_2〗^((i) ),〖a_3〗^((i))
فرمول(3): A_ave=(m_1,m_2,m_3 )=(1/n ∑_(i=1)^n▒〖〖 a_1〗^((i) ),〗  1/2 ∑_(i=1)^n▒〖〖 a_2〗^((i) ),〗  1/2 ∑_(i=1)^n▒〖〖 a_3〗^((i) )) 〗
جدول 3. نتايج شمارش پاسخ‌هاي مرحله نخست نظرسنجي
مؤلفه‌ها    میزان موفقیت
ردیف    مؤلفه‌ها    خیلی کم    کم    متوسط    زیاد    خیلی زیاد
1    ولایت فقیه                    13
2    اقتصاد مقاومتی                2    11
3    اقتصاد دانش بنیان                2    11
4    فرهنگ اسلامی - ایرانی            1    1    11
5    همبستگی ملی                1    12
6    سرمایه اجتماعی                1    12
7    هم‌افزایی در سیاست                2    11
8    قطع وابستگی در تکنولوژی            9    2    2
9    ساختار رشید                4    9
10    ساحت دین‌باور                1    12
11    ساحت دین‌مدار                1    12
12    ساحت دین‌داور                1    12
13    علم                 1    12
14    روحیة بردباری در مردم                1    12
15    ایمان مردم                    13
16    روحیة حق‌طلبی در آحاد جامعه                2    11
17    روحیة اصلاح‌گری در آحاد جامعه                1    12
جدول 4.  ميانگين ديدگاه‌هاي خبرگان حاصل از نظرسنجي نخست
ردیف    مولفه‌ها    ميانگين فازي مثلثي (m,α,β)
میانگین فازی زدایی شده (X)
1    ولایت فقیه    13/0    17/0    1    1
2    اقتصاد مقاومتی    08/0    16/0    94/0    93/0
3    اقتصاد دانش بنیان    05/0    15/0    94/0    93/0
4    فرهنگ اسلامی - ایرانی    13/0    15/0    94/0    93/0
5    همبستگی ملی    06/0    15/0    93/0    91/0
6    سرمایه اجتماعی    07/0    16/0    97/0    96/0
7    هم‌افزایی در سیاست    11/0    16/0    93/0    91/0
8    قطع وابستگی در تکنولوژی    12/0    12/0    25/0    25/0
9    ساختار رشید    11/0    15/0    91/0    90/0
10    ساحت دین‌باور    15/0    12/0    91/0    91/0
11    ساحت دین‌مدار    13/0    12/0    90/0    90/0
12    ساحت دین‌داور    1/0    16/0    89/0    88/0
13    علم     11/0    16/0    92/0    92/0
14    روحیه بردباری در مردم    11/0    12/0    94/0    92/0
15    ایمان مردم    05/0    12/0    1    1
16    روحیه حق‌طلبی در آحاد جامعه    04/0    12/0    25/0    89/0
17    روحیه اصلاح‌گری در آحاد جامعه    11/0    16/0    94/0    91/0
در جدول 4، ميانگين فازي مثلثي با استفاده از فرمول محاسبه شده و سپس، با استفاده فرمول مينكووسكي فازي زدايي شده است. ميانگين قطعي به دست آمده بيانگر شدت موافقت خبرگان با هريك از مؤلفه‌هاي مدل مفهومي پژوهش مي‌باشد.

شكل 10. نتايج مرحله اول نظرسنجي خبرگان
همانگونه كه جدول 4  و شكل 10  نشان مي‌دهد، بيشترين ميزان موافقت خبرگان با دو مؤلفه «رهبری و مدیریت جامعه بر اساس اصل ولایت فقیه» و «ایمان مردم» می‌باشد.
با توجه به اينكه در پرسش‌نامه، علاوه بر سؤالات بسته، ديدگاه‌هاي خبرگان در قالب سؤالات باز نيز اخذ گرديده، پس از پالايش نقطه نظرهاي ارائه شده و برگزاري جلسات حضوري با آنان و با مشورت استادان راهنما، شاخص‌های زیر اضافه شد:
1. «سبک زندگی»؛ 2. «صرفه جویی»؛ 3. «اصلاح الگوی مصرف»؛ 4. «مدیریت جهادی».
نظرسنجي مرحله دوم
در اين مرحله، ضمن اعمال تغييرات لازم در مؤلفه‌ها، معيارها و زيرمعيارهاي مدل، پرسش‌نامه دوم تهيه گرديده، همراه با نقطه‌نظر قبلي هر فرد و ميزان اختلاف آنان، با ديدگاه ساير خبرگان، مجدداً به اعضاي گروه خبره ارسال گرديد. در مرحله دوم، اعضاي گروه خبره، با توجه به نقطه‌نظرات ساير اعضاي گروه و همچنين، با توجه تغييرات اعمال شده در مؤلفه‌ها، معيارها و زيرمعيارها، مجدداً به سؤالات ارائه شده پاسخ دادند كه نتايج آن در جدول شماره 5 ارائه شده است. نتایج شمارش این پاسخ¬ها همچون مرحله اول با استفاده از فرمول¬های شماره1، 2 و 3 مورد تحلیل قرار گرفته ودر جدول شماره 6 ارائه شده است.
جدول 5. نتايج شمارش پاسخ‌هاي مرحله دوم نظرسنجي
مولفه‌ها    میزان موفقیت
ردیف    مولفه‌ها    خیلی کم    کم    متوسط    زیاد    خیلی زیاد
1    ولایت فقیه                    13
2    اقتصاد مقاومتی                2    11
3    اقتصاد دانش‌بنیان                1    12
4    فرهنگ اسلامی - ایرانی                2    11
5    همبستگی ملی                1    12
6    سرمایه اجتماعی                2    11
7    هم‌افزایی در سیاست            1    2    10
8    قطع وابستگی در تکنولوژی                3    10
9    ساختار رشید            1    2    10
10    ساحت دین‌باور                3    10
11    ساحت دین‌مدار                3    10
12    ساحت دین‌داور                1    12
13    علم                1    12
14    روحیة بردباری در مردم                1    12
15    ایمان مردم                    13
16    روحیة حق‌طلبی در آحاد جامعه                1    12
17    روحیة اصلاح‌گری در آحاد جامعه                1    12
18    سبک زندگی                2    11
19    صرفه‌جویی                3    10
20    اصلاح الگوی مصرف                2    11
21    مدیریت جهادی            1    1    11
با توجه به ديدگاه‌هاي ارائه شده در مرحله اول و مقايسه آن با نتايج اين مرحله، در صورتي كه اختلاف بين دو مرحله، كمتر از حد آستانه «خيلي كم»(1/0) باشد، فرايند نظرسنجي متوقف مي‌شود(چنگ لين،
2002، ص 147).
با توجه به فرمول (4): 
ميزان اختلاف بين مراحل اول و دوم به شكل زير مي‌باشد:
جدول 6. ميانگين ديدگاه‌هاي خبرگان حاصل از نظرسنجي دوم
ردیف    مولفه‌ها    ميانگين فازي مثلثي
(m,α,β)
میانگین فازی زدایی شده (X)
1    ولایت فقیه    11/0    15/0    1    1
2    اقتصاد مقاومتی    11/0    16/0    91/0    90/0
3    اقتصاد دانش‌بنیان    11/0    15/0    91/0    91/0
4    فرهنگ اسلامی ـ ایرانی    11/0    15/0    94/0    94/0
5    همبستگی ملی    11/0    15/0    94/0    94/0
6    سرمایه اجتماعی    11/0    16/0    95/0    95
7    هم‌افزایی در سیاست    11/0    16/0    91/0    91/0
8    قطع وابستگی در تکنولوژی    11/0    12/0    85/0    86/0
9    ساختار رشید    11/0    15/0    94/0    93/0
10    ساحت دین‌باور    11/0    12/0    91/0    90/0
11    ساحت دین‌مدار    11/0    12/0    91/0    90/0
12    ساحت دین‌داور    11/0    16/0    93/0    92/0
13    علم     11/0    16/0    91/0    91/0
14    روحیه بردباری در مردم    11/0    12/0    91/0    91/0
15    ایمان مردم    11/0    12/0    1    1
16    روحیه حق‌طلبی در آحاد جامعه    11/0    12/0    93/0    92/0
17    روحیه اصلاح‌گری در آحاد جامعه    11/0    15/0    96/0    95/0
18    سبک زندگی    11/0    16/0    89/0    89/0
19    صرفه‌جویی    11/0    15/0    94/0    95/0
20    اصلاح الگوی مصرف    11/0    12/0    94/0    93
21    مدیریت جهادی    11/0    12/0    93/0    92/0
با توجه به فرمول شماره 4، ميزان اختلاف بين مراحل اول و دوم به شكل زير مي‌باشد:

جدول 7. ميزان اختلاف ديدگاه خبرگان در نظرسنجي مرحله اول و دوم
ردیف    مؤلفه‌ها    مرحله اول    مرحله دوم    اختلاف مرحله اول و دوم
1    ولایت فقیه    1    1    0
2    اقتصاد مقاومتی    93/0    90/0    03/0
3    اقتصاد دانش‌بنیان    93/0    91/0    02/0
4    فرهنگ اسلامی ـ ایرانی    93/0    94/0    01/0
5    همبستگی ملی    91/0    94/0    03/0
6    سرمایه اجتماعی    96/0    95/0    01/0
7    هم‌افزایی در سیاست    91/0    91/0    0
8    قطع وابستگی در تکنولوژی    25/0    86/0    51/0
9    ساختار رشید    90/0    93/0    03/0
10    ساحت دین‌باور    91/0    90/0    01/0
11    ساحت دین‌مدار    90/0    90/0    0
12    ساحت دین‌داور    88/0    92/0    04/0
13    علم    92/0    91/0    01/0
14    روحیة بردباری در مردم    92/0    91/0    01/0
15    ایمان مردم    1    1    0
16    روحیة حق‌طلبی در آحاد جامعه    89/0    92/0    03/0
17    روحیه اصلاح‌گری در آحاد جامعه    91/0    95/0    04/0
18    سبک زندگی    -    89/0    -
19    صرفه‌جویی    -    95/0    -
20    اصلاح الگوی مصرف    -    93    -
21    مدیریت جهادی    -    92/0    -
همان‌گونه كه جدول فوق نشان مي‌دهد، به غیر از مؤلفه‌های 8، 18، 19، 20 و 21 در سایر مؤلفه‌ها، اعضاي گروه خبره به وحدت نظر رسيده‌اند و ميزان اختلاف نظر در مراحل اول و دوم، كمتر از حد آستانه «خيلي كم» (1/0) بوده، نظرسنجي در خصوص مؤلفه‌هاي فوق متوقف گرديد(چنگ لين، 2002، ص 147).
نظرسنجي مرحله سوم
در اين مرحله، ضمن اعمال تغييرات لازم در مؤلفه‌ها و شاخص‌های مدل، پرسش‌نامه سوم تهيه گرديد، همراه با نقطه نظر قبلي هر فرد و ميزان اختلاف آنها با ميانگين ديدگاه ساير خبرگان(همانند جدول شماره 7)، مجددا به خبرگان ارسال گرديد. با اين تفاوت كه در اين مرحله، از 19 شاخص موجود در مرحله قبل، 6 مورد متوقف گرديده و نظرسنجي در مورد 4 مؤلفه باقيمانده صورت گرفته است.

جدول 8. نتايج شمارش پاسخ‌هاي مرحله سوم نظرسنجي
 
مولفه‌ها    میزان موفقیت
ردیف        خیلی کم    کم    متوسط    زیاد    خیلی زیاد
1    ولایت فقیه                    13
2    اقتصاد مقاومتی                2    11
3    اقتصاد دانش بنیان                1    12
4    فرهنگ اسلامی - ایرانی                2    11
5    همبستگی ملی                1    12
6    سرمایه اجتماعی                2    11
7    هم افزایی در سیاست            1    2    10
8    قطع وابستگی در تکنولوژی                2    11
9    ساختار رشید            1    2    10
10    ساحت دین باور                3    10
ادامه...
مولفه‌ها
میزان موفقیت
ردیف        خیلی کم    کم    متوسط    زیاد    خیلی زیاد
11    ساحت دین مدار                3    10
12    ساحت دین داور                1    12
13    علم                 1    12
14    روحیة بردباری در مردم                1    12
15    ایمان مردم                    13
16    روحیة حق طلبی در آحاد جامعه                1    12
17    روحیه اصلاح گری در آحاد جامعه                1    12
18    سبک زندگی                2    11
19    صرفه جویی                0    13
20    اصلاح الگوی مصرف                1    12
21    مدیریت جهادی                1    12
 
با توجه به فرمول شماره 1،2 و 3، ميانگين فازي نتايج شمارش داده‌ها در جدول فوق به شكل زير به دست آمده است.
جدول 9. ميانگين ديدگاه‌هاي خبرگان حاصل از نظرسنجي سوم
 
ردیف    مؤلفه‌ها    ميانگين فازي مثلثي
(m,α,β)
میانگین فازی زدایی شده (X)
1    ولایت فقیه    06/0    14/0    1    1
2    اقتصاد مقاومتی    06/0    15/0    92/0    92/0
3    اقتصاد دانش‌بنیان    02/0    15/0    95/0    94/0
4    فرهنگ اسلامی ـ ایرانی    11/0    07/0    94/0    94/0
5    همبستگی ملی    08/0    15/0    95/0    95/0
6    سرمایه اجتماعی    03/0    14/0    95/0    93/0
7    هم‌افزایی در سیاست    01/0    16/0    95/0    92/0
8    قطع وابستگی در تکنولوژی    02/0    15/0    94/0    91/0
9    ساختار رشید    05/0    15/0    95/0    94/0
10    ساحت دین‌باور    06/0    15/0    93/0    92/0
11    ساحت دین‌مدار    04/0    16/0    88/0    87/0
12    ساحت دین‌داور    02/0    16/0    89/0    88/0
13    علم    11/0    08/0    94/0    93/0
14    روحیة بردباری در مردم    06/0    15/0    93/0    92/0
15    ایمان مردم    04/0    16/0    1    1
16    روحیة حق‌طلبی در آحاد جامعه    02/0    16/0    89/0    88/0
17    روحیة اصلاح‌گری در آحاد جامعه    11/0    08/0    94/0    93/0
18    سبک زندگی    11/0    16/0    95/0    95/0
19    صرفه جویی    11/0    15/0    94/0    95/0
20    اصلاح الگوی مصرف    11/0    12/0    94/0    93
21    مدیریت جهادی    11/0    12/0    94/0    95/0
 
با توجه به فرمول شماره 4 چنگ لين، ميزان اختلاف نظر خبرگان در مراحل دوم و سوم به شرح جدول زير مي‌باشد:
جدول 10. ميزان اختلاف ديدگاه خبرگان در نظرسنجي مرحله دوم و سوم
 
ردیف    مؤلفه‌ها    مرحله 2    مرحله 3    اختلاف مرحله2 و 3
1    ولایت فقیه    1    1    04/0
2    اقتصاد مقاومتی    90/0    92/0    02/0
3    اقتصاد دانش‌بنیان    91/0    94/0    03/0
4    فرهنگ اسلامی ـ ایرانی    94/0    94/0    0
5    همبستگی ملی    94/0    95/0    01/0
6    سرمایة اجتماعی    95    93/0    02/0
7    هم‌افزایی در سیاست    91/0    92/0    01/0
8    قطع وابستگی در تکنولوژی    85/0    91/0    06/0
9    ساختار رشید    93/0    94/0    01/0
10    ساحت دین‌باور    90/0    92/0    02/0
11    ساحت دین‌مدار    90/0    87/0    03/0
12    ساحت دین‌داور    92/0    88/0    04/0
13    علم    91/0    93/0    02/0
14    روحیة بردباری در مردم    91/0    92/0    01/0
15    ایمان مردم    1    1    0
16    روحیة حق‌طلبی در آحاد جامعه    92/0    88/0    04/0
17    روحیة اصلاح‌گری در آحاد جامعه    95/0    93/0    02/0
18    سبک زندگی    89/0    95/0    06/0
19    صرفه‌جویی    95/0    95/0    0
20    اصلاح الگوی مصرف    93/0    93/0    0
21    مدیریت جهادی    92/0    95/0    03/0
 
جدول فوق، نشان مي‌دهد، ميزان اختلاف نظر خبرگان در مراحل دوم و سوم، در تمامی موارد كمتر از حد آستانه «خيلي کم» (1/0) مي‌باشد. ازاين‌رو، تمام شاخص‌ها در مدل باقی می‌مانند و نظرسنجي در اين مرحله متوقف مي‌شود.

شكل 11. مقايسه نتايج مراحل دوم و سوم نظرسنجي
با توجه به سه مرحله نظرسنجي از خبرگان، در مدل نهايي تحقیق 21 مؤلفه در مدل باقی ماندند که در نمودار زیر ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها معرفی شده‌اند. 
شکل 1- ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های تحقیق

 
نتیجه‌گیری
اهمیت و ضروت استحکام ساخت درونی نظام، کاملاً از بیانات مقام معظم رهبری و شرایط داخل و خارج  کشور و منطقه خاورمیانه و جامعه بین‌الملل قابل درک است. برای رسیدن به این استحکام، پارادایم مبتنی بر منابع، ظرفیت‌ها و توانایی‌های کشور، به‌عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب شد. پس از احصا معیارهای لازم از ادبیات تحقیق، طی سه مرحله و با تکنیک دلفی فازی، از خبرگان نظرسنجی به عمل آمد. تجزیه و تحلیل، همزمان داده‌ها، در این روش نشان داد که استحکام ساخت درونی نظام، از 8 مؤلفه و 21 شاخص تشکیل شده است. وجود رهبری مبتنی بر ولایت فقیه، برای اداره و مدیریت جامعه، تکیه بر تولید داخلی و اقتصاد مقاومتی، تولید علم و فنآوری و قطع وبستگی به خارج، از جمله مهم‌ترین نتایج این تحقیق به شمار مي‌آيد و در تقویت و استحکام ساخت درونی نظام نقش کلیدی دارند. بايد مؤلفه ساحت نظام فلسفی حاکم بر آن، مبتنی بر دین باشد(دین باور). نظام حقوقی آن بر مبنای آموزه‌های دین (دین مدار) و نظام هنجاری و کارکردی آن، مطابق و هماهنگ با دین و خواسته‌های آن باشد(دین داور). مطلوب دین، یعنی آرمانی و غایات و اهداف آن بايد مبتنی بر دین بوده، وبه لحاظ ساختاری یک ساختار کامل، موزون و استوار باشد که بر مبنای دانش و حکمت بوده، از هر جهت ظرفیت و قابلیت لازم را دارد(رشید) «و لَمّا بَلَغَ اشده و استوی آتینا و کلما و علی»(قصص: 28و14)؛ (احمدی، 1390 ص 292ـ288).
فضای گفتمانی و فرهنگ حاکم بر آن بايد فضا و فرهنگ توحیدی باشد و بسترها و زمینه‌های موجود آن، بر پایه عدالت بنا شده، سیستم‌ها و زیر سیستم‌های آن در حالت تعادل و تسویه‌اند. کارکرد آن، رشد دهندگی، پویایی و بالندگی باشد(جن: 2؛ اسراء: 9). برای ساير جوامع و ملت‌ها الگوست. به لحاظ پیشرفت‌های فراوان و منطقی، جذابیت‌هایی لازم را دارد که قابلیت نظريه‌هايي برای دیگران را در خود جمع کرده، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کند(آل‌عمران: 110). با رقبای غیر معاند خود(آل‌عمران: 64)، در درون خود (آل‌عمران: 103؛ حجرات: 10)، در بیرون خود ( مائده: 54؛ انفال: 60)، با معاندان(فتح: 29) «اشداء علی الکفار» باشد. نوع روابط و شیوة رهبری، بر پایه ولایت رسول و ولایت امر بوده، از انتقادی کامل، خودکفایی و خوداتکایی در همه ابعاد برخوردار است(نساء: 141؛ آل‌عمران 139؛ آل‌عمران: 100).
خود دارای تزکیه نفس، در قبال خدا وظيفه عبودیت، در قبال ولی، محبت و پیروی، در قبال دیگران، تعاون و خیرخواهی مسئولانه، در قبال جامعه، مشارکت و مسئولیت‌پذیری اصلاگرانه، در قبال ملیت، تسخیر نیابی و استخلافی و بهره‌برداری کفافی و قانعانه و در نهایت، همه تلاش‌ها و شاخص‌های اصلی رفتاری نظام اسلامی برای خدا و در راه خداست(مائده: 54).